dinsdag 11 december 2007

Judith over Winterverblijf

Afgelopen weken waren er van intens zoeken en telkens opnieuw bevragen van vorm en inhoud, waarbij ieder van ons op verschillende momenten heen en weer geslingerd werd tussen vertwijfeling en hoop.

Wat volgt is een selectie persoonlijke herinneringen en gedachten vermengd met fragmenten uit boeken, krantenartikels, songs die ik de afgelopen weken in handen kreeg en die mij raakten, voedden of inspireerden tijdens het werken aan Winterverblijf.


1

13 december 2006
Sinds we elkaar in de winter van 2005/06 leerden kennen tijdens de repetities van Volk, een voorstelling van Josse De Pauw, ontmoeten Lotte en ik elkaar af en toe om van gedachten te wisselen over spiritualiteit en kunst: òf en zo ja hòe die twee met elkaar verweven zijn? Vertrouwelijke en openhartige gesprekken.

Vandaag vertelt Lotte me over haar ervaringen in Mongolië en vraagt me of ik mee wil werken aan haar voorstelling Winterverblijf. Ik vertel haar dat ik ooit een voorstelling heb willen maken over Buber's boek Ich und Du, een boek waarmee ik voor het eerst in aanraking kwam toen ik filosofie studeerde aan de VUB en waarin ik nooit verder ben geraakt dan de eerste twee delen, die ik sindsdien regelmatig herlees om de inhoud ervan zo volledig mogelijk tot mij door te laten dringen.


2

Cheuvetogne, 8 april 2007
Lotte, haar vriend Lukas en ik wonen de middernachtmis bij in het Russisch orthodoxe klooster in Cheuvetogne. Ik ben vrijzinnig opgevoed. Kerkelijke rituelen en de Bijbel zijn mij vreemd. Ik probeer op mijn eigen manier zin te geven aan dit rituele gebeuren door zo economisch mogelijk om te gaan met beweging en gedachten en er gewoon te zijn in volle bewustzijn en met al mijn zintuigen. Het is koud, laat en de houten banken zitten ongemakkelijk. Zeer aandachtig volg ik elk teken van verzet van mijn eigen lichaam en geest. Mijn Alexander Techniek lessen komen nu goed van pas om meer ruimte te denken.

Opnieuw en opnieuw worden de verschillende rituelen uitgevoerd, in het Frans, in het Nederlands, in het Duits, in het Russisch. Na de vijfde keer denk ik: nee alsjeblief, niet weer! maar na een tijd begin ik gefascineerd te raken door de subtiele verschillen in toon, taal, gebaar. Ik ben blij verrast als ik ineens ook een Russisch woord herken uit Mussorgski's Kinderkamer. Gospodi!

Om 4 uur s' ochtends is de mis afgelopen en rijden we naar huis. Ik, die absoluut geen nachttype ben en meestal onmiddellijk misselijk word als ik niet op tijd in bed lig, voel me klaarwakker en uitgerust.


3

14 oktober 2007
Twee weken zijn verstreken sinds we met de repetities voor Winterverblijf begonnen. Ik denk veel na over het afscheid van Jozef van den Berg in de Singel, 17 jaar geleden. Ik begrijp ineens dat zijn toespraak een confessie is, met God als getuige.

Dit weekend lees ik verschillende gedichten uit Felix Timmermans' bundel Adagio. Bij het lezen van het Hert van Sint-Huybrecht rollen mij zomaar de tranen over het gezicht.

Zijn pijlen volgen mijne vlucht
vol list en handigheid.
Ach, help mij Heer! Gij die de Liefde zijt
en over't mos Uw zilvren adem zucht,
en zingt soms voor de luisterende blâren,
zie op mij neer van ginder hoog!
Verniel des jagers pijl en boog!...
Uw licht komt door mijn angst gevaren,
ik keer mij stralend om,
en voel Uw kruis in mijn gewei staan branden!
De mensch blijft roereloos en stom
't geweld valt uit zijn handen,
en weenend knielt hij op den grond.
Uw liefde heeft zijn hart gewond.

Nu ik U heb gekend en dienend mogen dragen
wordt mij den dood, die ik steeds vreesde, zoet,
en loop ik frisch en hopend door de dagen
de hoornengalmen te gemoet.



4



Dirk R. neemt ons mee naar de Kapel van het Niets in Lier en de installatie At the Edge of the World van Anish Kapoor in het museum aan het kanaal van Axel Vervoordt.

Die installatie van Kapoor grijpt in tot in je fysieke lichaam...pure magie. Dank je Dirk!


5

Neerijnen, 19 november 2007
Ontmoeting met Jozef van den Berg.
Ik ben geraakt door deze mens, zijn ogen, zijn handen, zijn fiere rechte rug, zijn levensvreugde, zijn geloof, zijn vertrouwen, zijn moed en compromisloosheid, zijn eenvoud, de warmte en de gastvrijheid die hij uitstraalt.

"Sympathieke man maar gek"
"Intellectueel toch wel erg pover om voor de motivatie van het verlaten van je familie te verwijzen naar het Oude Testament."
...Auw!

Enkele dagen later lees ik in Dramatisch Peripateitikon van Herman Teirlinck: 'Vergeet immers niet te bedenken dat de kunst in deze voornaamste zin goddelijk is : dat zij nl. weigert te worden bewezen en haar genade slechts verleent aan wie in haar gelooft.'


6

Welke voorstelling ik ook speel, wat ik ook zing, Fernand Schirren en zijn lessen over 'le ritme primordial en souverain' zijn nooit ver weg. Ik stuit bij toeval op Muziek is de stilte van de arme, een synthese van twee interviews die opgenomen werden in Theaterschrift 4 - The inner Side of Silence.

"J'ai un souvenir de quand j'avais trois, quatre ans: on était à un mariage et il y avait un tambour: j'ai fait un petit solo de tambour, j'inventais, je dansais un petit peu: alors j'étai ému et j'ai pleuré."


7

Jan Joris ik ben benieuwd wat je bedoelt met de 'dramaturgie van het afscheid', leg je me dat nog eens uit?


8

Het is onmogelijk om tijdens de repetities van Winterverblijf niet ook aan Kurtag te denken en dus ook aan de WALPURGIS voorstelling Waar is thuis en hoe kom ik daar. Maar in het bijzonder het concert dat Geörgy en Màrta Kurtag in 2003 gaven in Bozar: Jatekok van Kurtag ineengevlochten met Bachtranscripties. Dat ouder echtpaar naast elkaar, die opperste aandacht en zorgzame toewijding, die tederheid en beheersing, rust en beweeglijkheid, kracht en kwetsbaarheid in enen.


9

Lotte vraagt Marij en mij te experimenteren met 'de schreeuw'. Tijdens deze improvisaties herinner ik me twee gebeurtenissen van lang geleden die een grote indruk op mij nalieten:

- ik ben een jaar of tien en loop na de muziekschool alleen naar huis terug...de straten liggen er onverlicht en verlaten bij...plots komt uit het niets een man en toont mij zijn lul...verbijsterd begin ik luidop te roepen ...niet hysterisch met een hoog bang kinderstemmetje maar met een beslist soort oerstem waar niet alleen de man maar ook ikzelf ontzettend van schrik...

- het baren van mijn eerste kind


10

In mijn vaders boekenkast vind ik een naslagwerk over Rembrandt. Ik begin er in te lezen en raak meer en meer gefascineerd. Volgende keer als ik in Amterdam ben wil ik absoluut naar het Rembrandthuis!


11

Via de muziek van Sofia Gubaidulina ontdek ik de accordeonmuziek van Vladislav Zolotaryov (1942-1975).


12

Winterverblijf lijkt me een uitstekende aanleiding voor een eerste kennismaking met de Bijbel. Stef, alweer Stef, zal me precies de juiste insteek geven: het Evangelie van Marcus, ingeleid door Nick Cave. Ook hem ken ik niet, maar dat zal snel veranderen als ik de CD And no more shall we part uitleen. It's late but it ain't never.

'Het evangelie van Marcus is een rammelend skelet, zo onaf, schaars aan informatie dat de verhaallijn kreunt onder de melacholie van het afwezige.' (...)

'Christus had begrepen dat wij als mensen altijd naar de grond werden getrokken door de zwaartekreacht - door ons gewoon-zijn, onze middelmatigheid - en door Zijn voorbeeld heeft Hij onze verbeelding de vrijheid geschonken om op te stijgen en te vliegen.'

'Christus, zo leek het, was het slachtoffer geworden van het gebrek aan verbeeldingskracht onder de mensheid, en was aan het kruis genageld met de creatieve geesteloosheid. (...)'

“Let's not weep for their evil deeds, but their lack of imagination", zingt Cave in Sweetheart come.


13

Elke keer als ik Sweetheart, come helemaal gehoord heb, thuis, in de auto, speel ik daarna alleen het refrein wel 10-15 keer achter elkaar af, telkens opnieuw. Dat heb ik wellicht van mijn moeder. Ook zij kan 10-15 keer achter elkaar het einde van Bohème opnieuw opzetten: het moment dat Rodolfo beseft dat Mimi dood is, uitroept "Mimi!Mimi!” en vervolgens in snikken uitbarst.


14

Ik luister voor het eerst naar de getuigenopname die gemaakt werd van de geboorte van mijn zoon, Max. De herinnering aan mijn vader, hurkend voor de revox-bandopnemer in een hoekje van de muziekkamer met de koptelefoon op zijn kop, luisterend naar die band met de tranen in zijn ogen, maakte dat ik tot op heden nog niet heb willen luisteren naar die opname. Vandaag doe ik het toch in de hoop dat het mij kan helpen bij wat Jan Joris de ‘primal scream’ noemt tijdens the (sweetheart)prayer.

De herinnering aan de sterke emoties van toen maken me een beetje zenuwachtig. Maar wat ik hoor is spannend, mooi, ontroerend en vooral licht. Er zijn veel en lange stiltes, maar nooit zijn ze drukkend…et expecto…af en toe miauwt de kat die het hele gebeuren met aandacht volgt, zij ruikt als eerste het moment dat het kind gaat komen… mijn kind, mijn schatteke...kijken in stille verwondering.

De verwevenheid van het alledaagse met het verhevene tijdens zo’n geboorte doet denken aan Lotte’s verhalen over Siberië en Mongolië.


15

Ik ben zeer ontroerd als ik op de radio Willem Vermandere hoor zingen over het kerkhof van Vladslo. Ik ben er zelf al een paar keer geweest en het is waar:

In ‘t Praetbos buiten Vladslo,
op dat massagraf van soldaten,
staan nu Käthe Kollwitz’s beelden,
van God en mens verlaten
en ik ken geen heviger wereld,
geen menselijker bede,
dan die twee donkere stenen,
die zo diepe schreien om vrede.


De volledige tekst van dit lied is te vinden op de site
http://www.muzikum.eu/artiesten/willem_vermandere-290/songteksten/


16

Stef print vandaag enkele bedenkingen uit die Rik Torfs, professor kerkelijk recht aan de KULeuven, op 23 november jl. blogte op http://multiblog.vrt.be/riktorfs/ en waarin hij zijn sympathie betuigt voor mensen die, zoals Stef, ‘ondiep geloven’.

Hij geeft me ook het nieuwe boek van Oliver Sachs: Musicophilia: Tales of Music and the Brain.
Het leest als een trein. Eén passage doet me denken aan een discussie die we hadden tijdens de repetities: of een bepaalde scene zich afspeelde in het verleden, als flashback, als reconstructie of in het nu?

"Een melodie horen is bìj de melodie horen. (...) Om een melodie te horen is het zelfs een voorwaarde dat de nu aanwezige toon het bewustzijn totaal vervult,
dat er niets herinnerd wordt, dat er buiten of naast die toon niets in het bewustzijn aanwezig is. (...) Een melodie horen is nu horen, gehoord hebben en op het punt staan horen, allemaal tegelijk. Elke melodie verklaart ons dat het verleden er kan zijn zonder te worden herinnerd, de toekomst zonder vooraf bekend te zijn."
Victor Zuckerkandl


17

Gedachten over geboorte en dood.
Herinneringen aan de geboorte van mijn kinderen Max (25/07/88) en Mathilde (18/02/97) en de doden Patje De Laet, Marianne Van Vyve, Ingrid Pollet, J.P, Ernst Theo Richter, Fernand Schirren, Maryse de Cuyper, Hedwig Dewitte…


18

De Bachcantate Ich habe genug werd geschreven ter ere van Maria Lichtmis. Ik zoek meer inormatie over Epifania en kom terecht bij de Joodse filosofe en politiek activiste Simonne Weil (1909-1943). Zij was een leerling van de filosoof Alain, die ook de leermeester was van Sartre en de Beauvoir (ik vraag me trouwens af of het dezelfde Alain is naar wie Herman Teirlinck verwijst in zijn Dramatisch Peripateitikon - iets dat ik nog moet uitzoeken). Centraal in het werk van Simonne Weill staat het Griekse begrip 'en hupomonei', de aandachtige afwachting.

In haar spiritueel testament Wachten op God filosofeert zij over het geloof als bron van inspiratie voor het menselijk bestaan. Ik ben nog maar halfweg in haar boek.

Hoewel hun levens heel anders zijn meen ik toch enkele raakpunten te zien tussen haar levenshouding en die van Jozef van den Berg.

"Ik ben altijd op die plek gebleven, op de drempel der Kerk, zonder mij te verroeren, onbeweeglijk, en hupomonei (in aandachtige afwachting - een veel treffender woord dan patientia, geduld)."

"Want de voortgang van de genade in het menselijk hart is verborgen en geschiedt in alle stilte."

"Bovenal moet het denken leeg zijn, in afwachting, niets zoekend, maar gereed het voorwerp dat erin zal doordringen, in zijn volle waarheid te ontvangen. (...) De kostbaarste waarden moet men niet zoeken, ze moeten worden afgewacht. (...)
Elk vak heeft zijn eigen methode waarmee wij, met intens verlangen en zonder haar te zoeken, de waarheid verwachten. Een bepaalde manier om aandacht te geven aan een wiskundig vraagstuk zonder er de oplossing van te zoeken, of aan de woorden van een Latijnse of Griekse tekst zonder de betekenis ervan te gaan opsporen; of te wachten onder het schrijven, todat men het juiste woord vanzelf uit de pen vloeit, terwijl men niets anders doet dan de onjuiste worden terugdringen."

"(...) men kan nooit genoeg weerstand bieden tegenover God, als dit namelijk maar gebeurt uit een zuivere bekommernis om de waarheid. Christus zelf vindt het goed dat men de waarheid boven hem stelt, want alvorens hij de Christus is is hij de waarheid."

"Het intellect groeit slechts en draagt slechts vrucht in de vreugde. Vreugde is voor de studie even onmisbaar als een regelmatige ademhaling voor hardlopers."

"Ik heb het (gedicht Love van George Herbert, 1593-1633) uit mijn hoofd geleerd. Wanneer mijn hoofdpijnaanvallen een hoogtepunt bereikten, dan dwong ik mij vaak dat gedicht op te zeggen, met al mijn aandacht en met mijn gehele ziel geneigd naar de tederheid die in de versregels ligt vervat. Ik dacht dat ik het opzegde omdat het een mooi gedicht is, maar zonder het mij bewust te zijn werd dit opzeggen een bidden. Tijdens zulk een biddend reciteren is, zoals ik u geschreven heb, Christus zelf neergedaald om mij geheel in bezit te nemen."

"Er zijn twee beslist verschillende wijzen van uitdrukken, hoewel er dezelfde woorden voor worden gebruikt, namelijk de taal van de collectiviteit en die van de enkeling. (...) Iedereen weet dat er geen echt vertrouwelijk gesprek mogelijk is dan tussen twee of drie. Reeds als het er vijf zijn, begint de taal van het collectief te overheersen."

"Het meeste verwart men de aandacht met een zekere inspanning van de spieren. Als men tot de leerlingen zegt "nu moeten jullie goed opletten", dan ziet men ze de wenkbrauwen fronsen, de adem inhouden en hun spieren spannen. Als men hen na twee minuten vraagt waaraan zij hun aandacht geschonken hebben dan blijven zij het antwoord schuldig. Zij hebben op niets hun aandacht gericht. Ze hebben niet opgelet. Ze hebben hun spieren gespannen."


19



Een prachtig artikel in Knack over de 104-jarige pianiste Alice Herz-Sommer (wat een prachtige naam ook) laatste overlevende die Kafka ontmoet heeft; over de zinloosheid van de haat. En ook zij verwijst naar Spinoza. Altijd weer Spinoza.


20

8 december 2007
Vandaag hebben we al onze darlings gekilled: de borduurscène, the secret song, de sweetheartscream, the trembling, de storm, mijn Ich freue mich-dansje, Africa, de vertaling. Hoe bevrijdend! We zijn slechts drie repetitiedagen en doorlopen verwijderd van de première. Het wordt nu echt spannend. Maar stilaan naderen we het gebed.

Judith Vindevogel

Geen opmerkingen: